THÁCH THỨC VÀ RỦI RO TRONG THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ: DOANH NGHIỆP CẦN LƯU Ý

Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng, thương mại quốc tế đã trở thành cánh cửa tăng trưởng quan trọng đối với nhiều doanh nghiệp Việt Nam. Việc mở rộng thị trường ra nước ngoài không chỉ mang lại cơ hội gia tăng doanh thu, nâng cao vị thế thương hiệu, mà còn giúp doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Tuy nhiên, đi cùng với cơ hội là hàng loạt thách thức và rủi ro tiềm ẩn mà nếu không được nhận diện và quản trị đúng cách, doanh nghiệp có thể phải trả giá bằng chi phí lớn, uy tín và thậm chí là sự tồn tại trên thị trường quốc tế.

Từ rủi ro logistics, thanh toán quốc tế, biến động tỷ giá cho đến các rào cản pháp lý, kỹ thuật và chính sách, thương mại quốc tế luôn là “sân chơi lớn” đòi hỏi sự chuẩn bị bài bản và tư duy quản trị chuyên nghiệp. Bài viết này sẽ phân tích toàn diện những thách thức và rủi ro trong thương mại quốc tế, đồng thời cung cấp góc nhìn thực tiễn giúp doanh nghiệp xuất nhập khẩu, đặc biệt là các doanh nghiệp mới, xây dựng nền tảng vững chắc để kinh doanh hiệu quả và bền vững.

1. Vì sao doanh nghiệp bắt buộc phải hiểu rõ thách thức và rủi ro trong thương mại quốc tế?

Một container nông sản bị trả về từ EU do không đạt chuẩn SPS.

Một lô hàng mắc kẹt tại Kênh đào Suez khiến chi phí logistics tăng gấp ba và giao hàng trễ hợp đồng.

Một bộ chứng từ L/C bị ngân hàng từ chối thanh toán chỉ vì sai một dấu chấm trong mô tả hàng hóa.

Đây không phải là các tình huống giả định, mà là những “học phí” rất thật mà nhiều doanh nghiệp Việt đã và đang phải trả khi tham gia thương mại quốc tế.

Thương mại quốc tế mở ra cơ hội tăng trưởng nhanh, mở rộng thị trường và nâng tầm doanh nghiệp. Tuy nhiên, đi kèm với cơ hội là hệ thống rủi ro dày đặc, trải dài từ logistics, pháp lý, thanh toán, tỷ giá đến chính sách và địa chính trị.

Thành công trong xuất nhập khẩu không đến từ may mắn, mà đến từ năng lực nhận diện và quản trị rủi ro một cách bài bản, chuyên nghiệp và có chiến lược dài hạn.

2. Tổng quan về thương mại quốc tế trong bối cảnh hội nhập sâu rộng

Thương mại quốc tế là hoạt động mua bán hàng hóa và dịch vụ giữa các quốc gia và vùng lãnh thổ, với sự tham gia của nhiều chủ thể:

Chính phủ: xây dựng luật chơi, ký kết các hiệp định thương mại
Doanh nghiệp: trực tiếp thực hiện hoạt động xuất nhập khẩu
Ngân hàng, tổ chức tài chính, logistics: vận hành dòng tiền và dòng hàng

Trong bối cảnh hiện nay, kinh tế toàn cầu không chỉ kết nối nhanh mà còn phụ thuộc lẫn nhau rất sâu. Một sự kiện xảy ra tại một khu vực có thể tạo ra hiệu ứng dây chuyền trên toàn bộ chuỗi cung ứng thế giới.

Các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như EVFTA hay CPTPP đã mở ra cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt. Tuy nhiên, khi hàng rào thuế quan được gỡ bỏ, các rào cản phi thuế quan như tiêu chuẩn kỹ thuật, môi trường, lao động và an toàn thực phẩm lại trở nên khắt khe hơn.

Logistics vì thế trở thành yếu tố quyết định lời – lỗ của doanh nghiệp. Một cú tắc nghẽn tại Kênh đào Suez hay căng thẳng tại Biển Đỏ có thể làm đảo lộn toàn bộ kế hoạch kinh doanh.

3. Ba “người gác cổng” của thương mại quốc tế: Chính phủ – Ngân hàng – Logistics

3.1 Vai trò của Chính phủ và rủi ro chính sách

Chính phủ giữ vai trò kiến tạo và kiểm soát hoạt động xuất nhập khẩu thông qua:

Khung pháp lý: Luật Hải quan, Luật Thương mại, các nghị định và thông tư
Ký kết FTA: mở cửa thị trường, cắt giảm thuế quan
Công cụ bảo vệ: thuế chống bán phá giá, thuế tự vệ, hàng rào kỹ thuật

Rủi ro lớn nhất đến từ sự thay đổi chính sách đột ngột. Điển hình là việc siết chặt nhập khẩu phế liệu năm 2018, khiến hàng loạt container tồn đọng tại cảng và nhiều doanh nghiệp sản xuất rơi vào khủng hoảng nguyên liệu.

Doanh nghiệp không cập nhật chính sách kịp thời sẽ đối mặt trực tiếp với rủi ro pháp lý và tổn thất lớn.

3.2 Vai trò của Ngân hàng và rủi ro thanh toán quốc tế

Ngân hàng là trung tâm của dòng tiền trong thương mại quốc tế, cung cấp:

Phương thức thanh toán: T/T, L/C, D/P, D/A
Tài trợ thương mại: cho vay, bảo lãnh, chiết khấu chứng từ
Công cụ phòng ngừa rủi ro tỷ giá

Sai lầm phổ biến của doanh nghiệp mới là cho rằng L/C an toàn tuyệt đối. Thực tế, L/C chỉ an toàn khi bộ chứng từ tuân thủ chính xác UCP 600 và ISBP 745.

Ngân hàng chỉ kiểm tra chứng từ, không quan tâm đến hàng hóa. Một lỗi nhỏ trong bộ chứng từ cũng đủ để ngân hàng từ chối thanh toán, khiến doanh nghiệp mất toàn bộ dòng tiền.

3.3 Vai trò của Logistics và rủi ro vận hành

Logistics là mạch máu của chuỗi cung ứng, bao gồm vận chuyển, lưu kho và thủ tục hải quan.

Chi phí logistics tại Việt Nam vẫn ở mức cao, chiếm khoảng 10–15% giá thành hàng hóa xuất khẩu, làm giảm đáng kể năng lực cạnh tranh.

Rủi ro thường gặp đến từ:

Chọn sai forwarder
Chọn sai Incoterms
Phát sinh phí lưu container, lưu bãi (DEM/DET)
Mất kiểm soát thời gian và chi phí vận chuyển

4. Những thách thức lớn trong thương mại quốc tế hiện nay

4.1 Gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu

Căng thẳng tại Biển Đỏ và Kênh đào Suez đã khiến giá cước tuyến Á – Âu tăng gấp đôi, thậm chí gấp ba trong thời gian ngắn. Thời gian vận chuyển kéo dài thêm 10–14 ngày, phá vỡ kế hoạch giao hàng và làm tăng mạnh chi phí.

4.2 Rào cản pháp lý và kỹ thuật (TBT – SPS)

Khi thuế quan giảm về 0, các quốc gia tăng cường áp dụng rào cản kỹ thuật:

TBT: tiêu chuẩn kỹ thuật, nhãn mác, bao bì, chứng nhận
SPS: kiểm dịch, an toàn thực phẩm, dư lượng hóa chất

Đây là thách thức lớn nhất với hàng nông sản và thủy sản Việt Nam.

4.3 Rào cản văn hóa và quản trị nhân sự quốc tế

Khác biệt văn hóa kinh doanh ảnh hưởng trực tiếp đến đàm phán, hợp đồng và vận hành.

Một “Yes” của đối tác Mỹ khác hoàn toàn “Yes” của đối tác Nhật. Việc không hiểu văn hóa có thể dẫn đến hiểu sai cam kết và tranh chấp nghiêm trọng.

4.4 Cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt

Doanh nghiệp Việt không chỉ cạnh tranh trong nước mà phải đối đầu trực tiếp với các đối thủ mạnh trong khu vực như Trung Quốc, Thái Lan, Malaysia hay Ấn Độ về giá, chất lượng và dịch vụ.

4.5 Hạn chế về năng lực nội bộ

Đây là thách thức cốt lõi và nguy hiểm nhất. Thiếu hệ thống quản trị rủi ro, thiếu nhân sự hiểu tổng thể xuất nhập khẩu là nguyên nhân chính dẫn đến thất bại.

5. Các rủi ro phổ biến trong thương mại quốc tế

5.1 Rủi ro giá cả và hàng hóa

Biến động giá nguyên liệu, tỷ giá và cước vận tải có thể khiến doanh nghiệp lỗ nặng nếu báo giá sai.

Tranh chấp chất lượng hàng hóa thường xảy ra nếu hợp đồng thiếu điều khoản giám định độc lập.

5.2 Rủi ro logistics và vận chuyển

Sự cố vận tải, thiên tai, cướp biển hoặc lỗi nghiệp vụ như chọn sai Incoterms có thể khiến doanh nghiệp mất quyền kiểm soát hàng hóa và chứng từ.

5.3 Rủi ro thanh toán quốc tế

Bên mua không thanh toán, chứng từ sai sót, gian lận thương mại là những rủi ro có thể khiến doanh nghiệp mất trắng.

5.4 Rủi ro tỷ giá và tài chính

Biến động tỷ giá có thể “ăn mòn” lợi nhuận nếu doanh nghiệp không sử dụng các công cụ phòng ngừa phù hợp.

5.5 Rủi ro chính trị và chính sách quốc tế

Xung đột địa chính trị, chiến tranh thương mại, trừng phạt kinh tế có thể làm thay đổi toàn bộ thị trường chỉ trong thời gian ngắn.

6. Chiến lược giảm thiểu rủi ro trong thương mại quốc tế

Doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược quản trị rủi ro dựa trên các trụ cột:

Đa dạng hóa thị trường, đối tác và tuyến vận tải
Nắm vững Incoterms 2020, UCP 600, ISBP 745
Soạn thảo hợp đồng chặt chẽ, có điều khoản giám định, trọng tài và bất khả kháng
Mua bảo hiểm hàng hóa và bảo hiểm tín dụng xuất khẩu
Ứng dụng công nghệ quản lý chuỗi cung ứng
Đào tạo nhân sự xuất nhập khẩu có tư duy tổng thể

7. Kết luận: Kiến thức và quản trị rủi ro là yếu tố sống còn

Phần lớn các tổn thất hàng tỷ đồng trong thương mại quốc tế đều xuất phát từ thiếu kiến thức và thiếu chiến lược quản trị rủi ro bài bản. Trong một thị trường toàn cầu biến động liên tục, doanh nghiệp không thể “vừa làm vừa học” bằng tiền thật và hàng thật. Đầu tư vào kiến thức, hệ thống và con người chính là cách duy nhất để phát triển bền vững trong thương mại quốc tế.

Nếu bạn cần hỗ trợ về pháp lý hay các thủ tục hải quan trong xuất nhập khẩu và tránh những sai sót khi xuất khẩu hàng hóa, hãy liên hệ với Smart Link Logistics để được tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng, hiệu quả. Chúng tôi tự hào là đơn vị với hơn 15 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực vận tải và sẽ đồng hành cùng bạn trong suốt hành trình.

Gọi vào hotline: 0902 964 982 để biết thêm thông tin chi tiết

Nếu bạn cần hỗ trợ về xuất nhập khẩu hàng hoá quốc tế thì có thể liên hệ team Smartlink Logistics chúng mình nhé, để được hướng dẫn tư vấn dịch vụ cũng như các thủ tục hải quan liên quan cần thiết.

SMART LINK: BEST SERVICE BEST YOU